Sociaal kapitaal en zorg in transitie

Binnen de residentiële ouderenzorg staan kwaliteitsvolle zorgverstrekking en kwaliteitsvol werken meer en meer onder druk. Woonzorgcentra en haar medewerkers opereren in een continu veranderende context en proberen met de beschikbare middelen hun werking in die mate te transformeren om de kwaliteit van leven, wonen en werken te optimaliseren.

Principes van de Innovatieve Arbeidsorganisatie, zoals teamgericht werken en een indeling van bewoners in leefgroepen, worden daarom in toenemende mate geïmplementeerd binnen woonzorgcentra. Bij deze ‘zorg in transitie’ gaat het echter niet alleen over hoe de interne werking van een woonzorgcentrum procesmatig te organiseren, maar ook over de sociale relaties onder en tussen bewoners en medewerkers. Kwaliteitsvol leven, wonen én werken kan namelijk enkel gerealiseerd worden als bewoners én medewerkers vertoeven in een sociale omgeving waarin ze zich gewaardeerd en persoonlijk erkend voelen. Daarom dat inzetten op een gevoel van verbondenheid onder en tussen bewoners en medewerkers cruciaal is voor woonzorgcentra die een optimale zorgverstrekking én werkplek willen realiseren.

Met dit praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek verwerven de Expertisecentra Sociale Innovatie en Zorginnovatie van Hogeschool Vives inzicht in hoe de kwaliteit van leven, wonen én werken te optimaliseren binnen West-Vlaamse woonzorgcentra. Daarbij gaat vooral aandacht naar het aspect ‘zich verbonden voelen met anderen’, zowel tussen als onder bewoners en medewerkers, en welke factoren die verbondenheid versterken of bemoeilijken. Daarnaast ligt de focus op hoe deze factoren samenhangen met aspecten van een Innovatie Arbeidsorganisatie.

Aangezien verschillende tendensen de nood verhogen om als woonzorgcentrum anders te gaan werken, brengen we eveneens in kaart hoe ver de West-Vlaamse woonzorgcentra staan in het doorvoeren van IAO-gebaseerde organisatietransities. Om dit alles te realiseren, baseert het onderzoek zich enerzijds op een online enquête voor alle West-Vlaamse woonzorgcentra en anderzijds op methodieken van kwalitatief onderzoek binnen vier casestudies.      

Uit een eerste fase van dit onderzoek (2019 – 2021) kunnen we concluderen dat meer verbondenheid realiseren in een woonzorgcentrum vraagt om relationeel vakmanschap. Bewoners en personeelsleden vertelden ons dat verbondenheid begint bij een goede zorg op maat. Tegelijkertijd gaat het ook om veel meer. Verbondenheid creëren met bewoners vraagt om een aantal specifieke competenties van personeelsleden die verder gaan dan zorg zoals (1) een authentieke interesse voor de bewoner, zijn/haar levensverhaal, familie,… ,(2) een empathische ingesteldheid met aandacht voor inspraak van bewoners en (3) een engagement vanuit intrinsieke motivatie om zorg te dragen voor ouderen. Het relationeel klimaat is ook gekenmerkt door wederkerigheid waarin de bewoner eveneens mee investeert. Verbondenheid wordt ten slotte door medewerkers en bewoners ook gedefinieerd als een “interpersoonlijke klik”. Naast de relationele competenties van de medewerker en de investering van de bewoner, wordt dit proces dus ook voor een stuk gestuurd door individuele kenmerken.

Deze eerste fase resulteerde in een inspiratiegids met inbegrip van volgende beleidsadviezen:

1. Voorzie voor nieuwe bewoners een korte inloopperiode om te bepalen met welke medewerker een goede klik bestaat en betrek die medewerker maximaal in de zorg voor die bewoner. Creëer een nauw contact tussen die medewerker en de bewoner. Herevalueer dit regelmatig.
2.  Doe zoveel mogelijk dingen samen met de bewoners en beperk je daarbij niet enkel tot de zorgtaken. Stimuleer hen om hun mening te delen en geef hen inspraak in verschillende aspecten van het wonen en leven (vb. inrichting eigen kamer, inrichting gemeenschappelijke leefruimte, samen koken, samen uitstap organiseren...). Want verbinding is een wederkerig proces. Leer dus ook zien op welke manier niet alleen medewerkers, maar ook bewoners investeren in dit proces.
3. Plan elke dag tijd en ruimte vrij in de planning van de medewerkers om informeel met bewoners om te gaan en zorg ervoor dat daarnaast ook nog steeds plaats is voor eigen pauzemomenten. Spring flexibel om met de beschikbare tijd.
4.  Zet maximaal in op een positieve teamsfeer aangezien deze rechtstreeks de kwaliteit van wonen en leven van bewoners beïnvloedt.
5. Zorg dat medewerkers over de juiste vaardigheden (blijven) beschikken om op een goede manier te communiceren en relaties aan te gaan. Dit zowel met bewoners als binnen een team. Bied hiervoor regelmatig vormingen (vb. rond verbindende communicatie), teambesprekingen, intervisies, enz. aan.
6. Toon jezelf als leidinggevende. Wees zichtbaar en aanwezig op de afdeling en neem een coachende rol aan waarbij je de relationele benadering van je teamleden stimuleert door zelf op een goede manier te communiceren.

Onze inspiratiegids en aanbevelingen stelden we tijdens een vernissage voor waarin we een aantal foto’s tentoonstelden die gemaakt werden door fotografe Sarah De Gheselle en telkens één van onze beleidsadviezen illustreren.

In een tweede fase (2021 – 2023) van dit onderzoek gaan we aan de slag met de co-creatieve methodiek van design thinking binnen een professioneel lerend netwerk bestaande uit personeels- en directieleden van de betrokken woonzorgcentra. We selecteren met de betrokken cases gezamenlijk een aanbeveling waaraan we verder innovatieve acties zullen koppelen in de woonzorgcentra zelf. Er worden workshops georganiseerd, met bewoners en medewerkers, in de vier betrokken West-Vlaamse woonzorgcentra die dienen uit te monden in gewijzigde handelingen of nieuw-geïmplementeerde praktijken met een positieve invloed op het relationele klimaat in het woonzorgcentrum. Tussen de workshops door gaan medewerkers van de betrokken woonzorgcentra informatie en inspiratie uitwisselen in het professioneel lerend netwerk om elkaar met inspirerende ideeën en handelingen aan te steken.