Een analyse van de recente wetgeving over pakketreizen en de invloed van de Coronapandemie

1. REISSECTOR ECONOMISCH EN SOCIAAL NIET MEER WEG TE DENKEN UIT MAATSCHAPPELIJK LEVEN De reisindustrie is wereldwijd één van de grootste wereldindustrieën. Het aantal internationale toeristen steeg in 2012 met 4% en bereikte voor de eerste keer in de geschiedenis de kaap van 1 biljoen wereldwijd Het toerisme draagt rechtstreeks bij tot 5% van ’s werelds bruto binnenlands product. Het genereert één op twaalf jobs op wereldschaal en is voor vele landen de grootste exportsectorDaarnaast vormt reizen voor de werkende mens een sociaal gezien belangrijk aspect, waar ook in tijden van economische crisis initieel niet als eerste wordt op bespaard.

2. (EUROPESE) WETGEVER VOND TOERISME LANGE TIJD GEEN ISSUE - Tegen deze achtergrond moet het verbazen dat het reisrecht als afzonderlijke rechtstak weinig in de aandacht komt Op het vlak van wetgeving duurde het op Europees niveau tot de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon vooraleer toerisme een aparte bevoegdheid werd voor de Europese Unie en vooraleer aan toerisme een afzonderlijke titel werd besteed in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie5 Tot dan werden de initiatieven op het vlak van toerisme genomen op basis van oud artikel 308 EGVerdrag België was in zekere zin voorloper bij het codificeren van reiswetgeving toen het de Internationale Overeenkomst betreffende het Reiscontract (hierna: CCV7) in de interne wetgeving invoerde In Europa ondertekenden naast België enkel Portugal en Italië dit verdrag Datzelfde CCV bleek in 1990 wel een voedingsbodem voor de EU-richtlijn rond pakketreizen (hierna: In uitvoering van deze richtlijn ontstond in België de Wet van 16 februari 1994 tot regeling van het contract tot reisorganisatie en reisbemiddeling (hierna: Reiscontractenwet). Recent werd ook deze wetgeving niet meer up to date bevonden. De richtlijn uit 1990 werd eind 2015 gewijzigd door de Richtlijn (EU) 2015/2302 betreffende pakketreizen en gekoppelde reisarrangementen Voormelde richtlijn werd omgezet in België bij Wet van 21 november 2017 betreffende de verkoop van pakketreizen, gekoppelde reisarrangementen en reisdiensten. De Europese wetgever gaf aan de nieuwe regels reeds na een aantal jaren te zullen evalueren. Het is het opzet van het onderzoek deze evaluatie ook te maken, in het licht van de reeds bestaande rechtspraak, rechtsleer, …

3. RELEVANTIE VAN OUDE EN NIEUWE PAKKETREISRICHTLIJN: RUIME BESCHERMING VAN DE (PAKKET)REIZIGER - De bescherming voor de consument uit de Pakketreisrichtlijn en de Reiscontractenwet is op verschillende vlakken erg ruim. Zo wordt aangenomen dat er een foutloze aansprakelijkheid bestaat voor de reisorganisator om een goede uitvoering van het reiscontract te verzekeren. De reisorganisator (ook touroperator) stelt reispakketten samen en verkoopt deze, al dan niet via een reisbemiddelaar (ook reisbureau of reisagent). De foutloze aansprakelijkheid voor die reisorganisator is ruim, aangezien men ook aansprakelijk is voor verplichtingen die uit te voeren zijn door andere dienstverstrekkers. Daarnaast is er de garantie waaraan de reisorganisators moeten voldoen in geval van insolvabiliteit. Deze insolvabiliteitsbescherming houdt in dat enerzijds reeds betaalde sommen moeten teruggestort worden aan de reiziger in geval van insolvabiliteit van de reisorganisator en anderzijds dat de reiziger zonder kosten wordt gerepatrieerd in geval deze vastzit in het land van bestemming. Ruimer bestaat de bescherming van een gesloten pakketreis er voor de reiziger in dat een groot aantal contracten wordt gebundeld in één contract. De reiziger volstaat dus met het aanspreken van één partij die objectief aansprakelijk is voor de goede uitvoering van de reis.

4. TIMES HAVE CHANGED: ‘E-TOERIST’ STELT ZELF REISPAKKET SAMEN - De tijd dat elke reiziger een klassiek reispakket aankocht bij het reisbureau om de hoek of rechtstreeks bij de touroperator ligt achter ons. Een voorbeeld kan het uitgangspunt van de Pakketreisrichtlijn waarvoor bescherming nodig was voor de reiziger duiden: Peter boekt via zijn reisbureau een reis uit brochure naar Griekenland met verblijf in een viersterrenhotel in vol pension, inclusief de vlucht en transfers ter plaatse voor de som van 900 euro. Momenteel is het gebruikelijk dat families hun jaarlijkse vakantie thuis online regelen. Dit doen ze door niet enkel hun vlucht, maar ook hun accommodatie via het internet te boeken. De vele zoekmachines vormen een handig instrument om op zoek te gaan naar de goedkoopste combinatie van vervoer en accommodatie. Het gevolg bestaat erin dat dergelijke reizigers zich niet meer kunnen beroepen op de bestaande wettelijke bescherming. Het materieel toepassingsgebied vereist immers een van tevoren georganiseerde combinatie van minimum twee van de volgende diensten: te weten a) vervoer, b) logies, c) autoverhuur en d) andere, niet met het vervoer of logies verband houdende toeristische diensten die eens significant deel van het pakket uitmaken. Vanuit Europa is men zich bewust dat het niet te verantwoorden valt dat reispakketten wel en anders samengestelde reizen niet onder het toepassingsgebied van de consumentenbescherming vallen.

Vaak is ook lang niet duidelijk of de reisconsumentenbeschermende regelgeving van toepassing is of niet. De bescherming voor de reiziger lijkt een kansspel te zijn geworden waar pas na een grondige juridische analyse op grond van een reeks variabelen een duidelijke regeling zichtbaar wordt.

5. CIJFERS TONEN AAN: AANKOOP VAN REISPAKKETTEN IN DE ZIN VAN DE PAKKETREISRICHTLIJN DAALT SPECTACULAIR - Begin jaren ’90 van de vorige eeuw kon blijkbaar niemand verwachten dat anno 2008 het aandeel van de zogenaamde ‘dynamic packages’ zou stijgen tot 33% op de Europese reismarkt, wat impliceert dat een derde van de reizigers onbeschermd op reis vertrekt – en dit vaak onbewust. In 2008 organiseerde 56% van de EU-vakantiegangers hun vakantie zelf in plaats van een vooraf georganiseerde pakketreis aan te kopen. Ten overvloede kan verwezen worden naar de situatie in het Verenigd Koninkrijk waar in 1997 nog 98% van de passagiers op vakantievluchten beschermd waren via de Pakketreisrichtlijn. In 2005 was dit percentage gedaald tot minder dan 50%. Uit het tweejarig rapport van het West-Vlaams Economisch Studiebureau (WES) blijkt dat ook het boekingsgedrag van de Belgische reiziger de laatste jaren fundamenteel wijzigde. Zo organiseert de consument steeds meer zelf zijn vakanties, goed voor 59% van de vakanties van de Belgen, en stapt de consument steeds vaker rechtstreeks naar de aanbieders zoals transportmaatschappijen en logiesbedrijven. De rol van de tussenpersonen erodeert waarbij het een en ander te maken heeft met het feit dat 38,2% van de vakanties en 44% van de korte vakanties in 2010 geboekt worden via het internet. Deze manier van het boeken van reizen doen op hun beurt nieuwe vormen van tussenpersonen ontstaan waarvan de rol niet altijd duidelijk is.

6. NIEUWE WETGEVING MOEST OPLOSSING BIEDEN – De Europese wetgever was zich bewust dat er om voormelde redenen nieuwe wetgeving nodig was om vooreerst het toepassingsgebied van de reiziger beschermende wetgeving uit te breiden. De oude Pakketreisrichtlijn bleek heel vaak, door de gewijzigde manier van (het boeken van) reizen, op een groot aantal reizen niet meer van toepassing. Het gevolg was een discrepantie tussen de ruime consumentenbescherming van de oude Pakketreisrichtlijn enerzijds en het ontoereikend toepassingsgebied anderzijds. De ruime bescherming dekte niet meer de lading, waardoor vele geboekte reizen niet onder het toepassingsgebied vallen en reizigers dus niet (juridisch) beschermd op reis vertrokken – terwijl ze wel dachten dat wel te zijn. Die nieuwe wetgeving kwam er ook (cfr. supra), al duurde het vele jaren. Anno 2021, intussen een grote drie jaar na datum, is het nu vraag, of die nieuwe wetgeving zijn doel heeft bereikt. Het is het opzet van het onderzoek dit te onderzoeken. Met andere woorden: is de ratio legis van de nieuwe Europese Richtlijn en zijn omzetting naar Belgische Reiswet behaald? Daarbij komt dat de recente coronapandemie een enorme invloed heeft gehad op de reissector. Deze pandemie wordt meegenomen in het onderzoek.